İş Sözleşmesi Nedir?

İş sözleşmeleri çalışan ve işveren arasındaki hak ve yükümlülükleri belirleyen yasal belgeler olarak çalışma hayatının temelini oluşturur. Doğru hazırlanmış bir iş sözleşmesi, işçi haklarını korur ve işverene güvence sağlar. Bu yazımızda iş sözleşmesinin tanımından türlerine, hazırlanma sürecinden fesih koşullarına kadar bilmeniz gereken detayları öğrenebilirsiniz.

İş Sözleşmesinin Tanımı ve Hukuki Dayanağı

İş sözleşmesi, 4857 sayılı İş Kanunu'nun 8. maddesine göre işçinin bağımlı olarak iş görmeyi, işverenin de ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. Bu sözleşme türü, Türk hukukunda iş ilişkisinin temelini oluşturur ve tarafların karşılıklı hak ve yükümlülüklerini net bir şekilde belirler.

Belirsiz süreli iş sözleşmeleri, iş güvencesi sağladığı için çalışanlar tarafından daha çok tercih edilir ve çalışma ilişkilerinin büyük bölümünü oluşturur. Sözleşmenin yapılması anında işçi işverenin otoritesi altına girer ve belirli kurallara göre çalışma yükümlülüğü altında bulunur.

Hizmet Sözleşmesi ile Farkları Nelerdir?

İş sözleşmesi ile hizmet sözleşmesi arasındaki temel fark, bağımlılık unsurudur. Hizmet sözleşmesi Türk Borçlar Kanunu'nda düzenlenmiş olup daha geniş kapsamlı ve bağımsız hizmetleri içerir. İş sözleşmesinde işçi, işverenin direktifleri altında çalışırken; hizmet sözleşmesinde hizmet veren daha özgür hareket edebilir. Hizmet sözleşmeleri genellikle danışmanlık, avukatlık, muhasebecilik gibi serbest meslek faaliyetlerinde tercih edilirken, iş sözleşmeleri sürekli, bağımlı ve ücret karşılığı yapılan çalışmaları kapsar. Bu ayrım, vergi yükümlülükleri ve sosyal güvenlik primleri açısından da farklılık yaratabilir.

İş Sözleşmesi Yapma Zorunluluğu ve Yazılı Şekil Gerekliliği

Türk İş Hukuku'na göre iş ilişkisi bir yıl veya daha uzun sürecekse, belirsiz süreli iş sözleşmelerinin yazılı olarak yapılması zorunludur. Yazılı şekil şartının amacı, tarafların haklarını korumak ve olası uyuşmazlıklarda ispat kolaylığı sağlamaktır.

Kısa süreli işlerde yazılı şekil zorunluluğu bulunmamakla birlikte, iş güvencesi açısından her durumda yazılı sözleşme düzenlenmesi önerilir. Günümüzde artan uzaktan çalışma modelleri ve esnek çalışma düzenlemeleri göz önünde bulundurulduğunda, çalışma şartlarının net bir şekilde belirlenmesi önem taşır. İşveren, sözleşme yapma yükümlülüğünü yerine getirmediği takdirde idari para cezası ile karşılaşabilir. Ayrıca yazılı sözleşmenin bulunmaması durumunda işçinin lehine yorumlar yapılması hukuki bir sonuçtur.

Yazılı Olmayan İş Sözleşmelerinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Yazılı olmayan iş sözleşmeleri de geçerlidir; ancak olası bir uyuşmazlıkta ispat yükümlülüğü işverene aittir. Bu nedenle işverenlerin, işin başlangıcında sözleşmeyi yazılı hale getirmesi hukuki güvenlik sağlar.

İş Sözleşmesi Türleri ve Özellikleri

İş sözleşmeleri çeşitli kriterlere göre sınıflandırılır ve her türün kendine özgü özellikleri bulunur.

Sözleşme türlerinin doğru belirlenmesi, işveren ve çalışan açısından önemli sonuçlar doğurur. Yanlış sözleşme türü seçimi, vergi yükümlülükleri, sosyal güvenlik primleri ve iş güvencesi açısından olumsuz sonuçlar yaratabilir.

Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri

Belirli süreli iş sözleşmesi, proje bazlı veya süreyle sınırlı işler için kullanılır ve önceden belirlenmiş bir tarihte sona erer. Bu tür sözleşmeler, mevsimlik işler, proje tabanlı çalışmalar veya geçici iş artışlarında tercih edilir. Belirsiz süreli sözleşmeler ise süre sınırı olmaksızın devam eden ve taraflardan birinin feshi ile sona eren sözleşme türüdür.

Belirsiz süreli sözleşmeler, iş güvencesi sağladığı için çalışanlar tarafından daha çok tercih edilir ve Türkiye'de çalışma ilişkilerinin büyük bölümünü oluşturur. Belirli süreli sözleşmelerin peş peşe yapılması ve toplam sürenin belirli limitleri aşması durumunda, sözleşme belirsiz süreli sayılır.

Tam ve Kısmi Süreli Sözleşmeler

​​Tam süreli sözleşmeler, İş Kanunu'na göre haftalık 45 saatlik normal çalışma süresini esas alır ve çalışanın tüm mesaisini işverene ayırdığı sözleşme türüdür.

Kısmi süreli sözleşmeler ise bu süreden daha az çalışmayı kapsar ve yarı zamanlı çalışma olarak da bilinir. Kısmi süreli çalışanların hakları, çalışma süreleriyle orantılı olarak hesaplanır ve ayrımcılık yasağı gereği tam süreli çalışanlardan farklı muamele görmemesi esastır. Bu sözleşme türü, özellikle kadın istihdamını artırmak ve iş-yaşam dengesi sağlamak amacıyla teşvik edilmektedir. Kısmi süreli çalışanlara ikramiye, prim gibi ödemeler de orantılı olarak yapılır.

Deneme Süreli, Çağrı Üzerine ve Uzaktan Çalışma Sözleşmeleri

Deneme süresi içeren sözleşmelerde işveren, çalışanın uyumunu değerlendirir. Uzaktan ve çağrı üzerine çalışma modelleri de bu sözleşme türleriyle yaygın şekilde entegre edilmektedir.

İş Sözleşmesinde Bulunması Gereken Temel Unsurlar

Geçerli bir iş sözleşmesinin hukuken bağlayıcı olması için belirli temel unsurları içermesi gerekir. Bu unsurlar yasal zorunluluklar ve uygulamada karşılaşılabilecek sorunları önlemek amacıyla sözleşmede yer almalıdır.

Geçerli bir iş sözleşmesinde şu bilgiler yer almalıdır:

• Tarafların kimlik bilgileri
• İşin tanımı ve görevler
• Çalışma süresi ve şekli
• Ücret ve ödeme dönemi
• Deneme süresi (varsa)
• Yan haklar
• Fesih şartları

Yan Haklar ve Ödüllendirme Sistemi Eklemeleri

İş sözleşmeleri yalnızca temel maaş ve çalışma şartlarını değil, çalışan motivasyonunu artıran yan hakları da içerecek şekilde düzenlenmektedir. Bu haklar arasında yemek kartı, sağlık sigortası, hediye kartı, performans primi ve anlık ödüllendirme çözümleri öne çıkmaktadır.

Genç nesil çalışanlar için esneklik ve ödüllendirme sistemleri, iş tercihi yaparken önemli kriterler haline gelmiştir. Bu noktada Momento çözümleri, çalışan memnuniyetini ve bağlılığını artırmak isteyen işverenler için ideal araçlar sunar. Esnek yan hakların vergisel boyutu da göz önünde bulundurularak, işveren ve çalışan için uygun çözümler geliştirilmesi önem taşır.

İş Sözleşmesinin Feshi ve Sonuçları

İş sözleşmesinin sona ermesi, çalışma hayatının en hassas konularından biridir ve yasal prosedürlerin dikkatli bir şekilde takip edilmesi gerekir. Fesih işlemi, tarafların haklarını koruyacak şekilde gerçekleştirilmelidir.

Geçerli Fesih Nedenleri

İş sözleşmeleri, 4857 sayılı İş Kanunu’nda belirtilen haklı nedenlere dayanılarak feshedilebilir. İşveren veya işçi tarafından gerçekleştirilen fesihlerde geçerli sebep gösterilmesi esastır.

“Haklı Fesih Nedir? Şartları Nelerdir?” içeriğimize göz atabilirsiniz.

Tazminat ve İhbar Süreleri

Fesih durumunda;

• Kıdem tazminatı çalışanın en az 1 yıl çalışmış olması ve sözleşmenin belirli nedenlerle sona ermesi durumunda ödenir.
• İhbar süresi işçinin çalışma süresine göre 2 ila 8 hafta arasında değişir.

İş Sözleşmesinde Karşılaşılabilecek Uyuşmazlıklar

İş sözleşmelerinden bazı uyuşmazlıklarla karşılaşılabilir. Uyuşmazlıklar çoğunlukla taraflar arasındaki iletişim eksikliğinden veya sözleşme hükümlerinin belirsiz olmasından kaynaklanır.

Sık karşılaşılan uyuşmazlıklar şunlardır:

• Eksik veya geç ödeme.
• Fazla mesai ücretlerinin ödenmemesi.
• İş tanımına uymayan görevler.
• Haksız fesih.

Arabuluculuk ve Mahkeme Aşamaları

2025 yılı itibarıyla, iş sözleşmesine dayalı tüm uyuşmazlıklarda arabuluculuk, mahkemeye başvuruda ilk aşama olarak zorunludur. Arabuluculuk süreci, tarafların karşılıklı anlaşarak çözüm bulmalarını hedefler ve daha hızlı, ekonomik bir çözüm yolu sunar.

Arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanamaması durumunda, taraflar iş mahkemesine başvuru hakkına sahiptir. Arabuluculuk sürecinin başarılı geçmesi için tarafların iyi niyetli davranması ve uzman arabuluculardan destek alması önerilir.

İş Sözleşmesi Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gerekenler

İş sözleşmesi hazırlama süreci, işveren ve işçi açısından dikkatli yaklaşım gerektiren önemli bir aşamadır. Bu süreçte yapılacak hatalar, sonradan büyük hukuki ve mali sorunlara yol açabilir.

İşverenlerin sözleşme hazırlarken dikkat etmesi gereken temel hususlar:

• Yasal uyum ve zorunluluklar: Yasal zorunluluklara tam uyum sağlanmalı, İş Kanunu'nun emredici hükümlerinin dışına çıkılmamalı ve çalışanın aleyhine düzenlemeler yapılmamalıdır. Kanunun öngördüğü asgari haklar mutlaka sözleşmede yer almalıdır.
• Açık ve anlaşılır dil kullanımı: Sözleşmede kullanılan dil açık, net ve anlaşılır olmalı, teknik jargon ve belirsiz ifadelerden kaçınılmalıdır. Her madde tarafların anlayabileceği sade Türkçe ile yazılmalıdır.
• Detaylı iş tanımı ve koşulları: İş tanımı, çalışma süresi ve ücret konularında detaylı açıklamalar yapılması, sonradan yaşanabilecek tartışmaları önler. Görev ve sorumluluklar net bir şekilde tanımlanmalıdır. Yan haklar ve fesih hükümleri gibi önemli maddelerin açıkça belirtilmesi gerekir.
• Adalet ve denge ilkesi: Sözleşmenin her iki taraf için de adil ve dengeli olması, uzun vadeli iş ilişkisinin sağlığı açısından gereklidir. Tek taraflı avantajlı hükümlerden kaçınılmalıdır.
• Çalışma düzenlemelerine uyum: Uzaktan çalışma, esnek saatler ve hibrit çalışma gibi modern çalışma düzenlemelerine uyum sağlayacak esneklik de sözleşmelerde bulunması gereken önemli bir unsurdur.

Bu yaklaşım, olası anlaşmazlıkları en aza indirir ve iş yerinde şeffaflığı güçlendirir.

İş Sözleşmesi İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular

İş sözleşmesi hazırlarken yasal olarak hangi unsurların yer alması gerekir?

Tarafların bilgileri, iş tanımı, ücret, çalışma süresi, deneme süresi (varsa), yan haklar ve fesih koşulları gibi temel unsurlar yer almalıdır.

İş sözleşmesi elektronik ortamda yapılabilir mi?

Evet. Elektronik imza ile yapılan iş sözleşmeleri de geçerlidir. İşin süresi 1 yıl ve üzeri ise sözleşmenin yazılı olarak yapılması zorunludur.

İş sözleşmesinden doğan uyuşmazlıklarda arabuluculuk ve mahkeme süreçleri nasıl işler?

Öncelikle arabuluculuğa başvurulur. Bu süreçte anlaşma sağlanamazsa iş mahkemesinde dava açılabilir.

Kaynakça

• 4857 Sayılı İş Kanunu
• Türk Borçlar Kanunu (TBK)
• T.C. Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Daire Başkanlığı
• Resmî Gazete
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
• İş Hukuku Alanında Yaygın Uygulamalar ve Yargıtay Kararları