Toplu İş Sözleşmesi Nedir?

Toplu iş sözleşmesi (TİS), çalışanların ücret, çalışma saatleri, izin hakları gibi sosyal ve ekonomik koşullarını koruma altına alan ve işçi sendikası ile işveren arasında yapılan yasal bir anlaşmadır. 2025 itibarıyla kamu kurumları ve büyük ölçekli şirketlerde bu sözleşmelerin rolü daha da belirleyici hale gelmiştir. Peki, toplu iş sözleşmesi nedir, nasıl yapılır ve kimleri kapsar?

Toplu İş Sözleşmesinin Tanımı ve Amacı

Toplu iş sözleşmesi (TİS), işçi sendikaları ile işveren veya işveren sendikası arasında, işçi haklarını ve çalışma koşullarını belirlemek üzere yapılan sözleşmedir. TİS çalışanların ücret, çalışma saatleri, izin, sosyal haklar gibi temel koşullarını düzenler. Toplu iş sözleşmesinin amacı, iş barışını sağlamak, çalışanların haklarını güvence altına almak ve işveren ile işçiler arasında dengeli bir ilişki kurmaktır.

İş Hukuku ve Sendikal Haklar Bağlamında Önemi

Toplu iş sözleşmeleri, çalışanların örgütlü müzakere hakkı kullanmalarını sağlar. Bu sözleşmeler aracılığıyla işçiler:

• Daha yüksek ücret,
• Sosyal yardımlar,
• Fazla mesai ve izin haklarında iyileştirme gibi avantajlar elde ederler.

Ayrıca bu sözleşmeler işverenin de toplu süreçler yoluyla öngörülebilir ve istikrarlı bir çalışma düzeni kurmasına katkı sunar.

Toplu İş Sözleşmesinin Tarafları

Toplu iş sözleşmesi, işçi ile işveren arasında doğrudan yapılan bir sözleşme değildir. Bu süreçte belirli kurumlar ve yasal yetkilendirmeler devreye girer.

Toplu iş sözleşmesi tarafları:

• Yetkili işçi sendikası,
• İşveren ya da işveren sendikasıdır.

İşçi sendikasının, sözleşme yapabilmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş olması gerekir. Bir sendikanın toplu iş sözleşmesi yapabilmesi için, o işkolunda yeterli üyeye sahip olması ve gerekli çoğunluğu sağlamış olması gerekir. Bu çoğunluk sağlandığında Bakanlık tarafından “yetki tespiti” yapılır ve sendika resmi olarak sözleşme yapma hakkını kazanır.

İşveren tarafında ise, sözleşme ya doğrudan işveren tarafından ya da işveren sendikası aracılığıyla yapılır. İşverenin bireysel işçilerle toplu iş sözleşmesi yapma hakkı yoktur. TİS yalnızca yetkili sendika ile yapılabilir. Bu yapı sayesinde, çalışanların hakları kolektif biçimde korunur, işverenle pazarlık gücü dengelenir ve çalışma hayatında toplumsal barış hedeflenir.

Toplu İş Sözleşmesi Nasıl Yapılır?

Toplu iş sözleşmesi (TİS) süreci basit bir anlaşma değil, işçi haklarının güvence altına alındığı, sosyal diyalogun temelini oluşturan önemli bir süreçtir. Bu süreçte yasal prosedürler ve müzakere kültürü devreye girer.

Toplu iş sözleşmesi süreci şu adımlardan oluşur:

• Yetki tespiti: Sendika, işyerinde çalışanların %50+1’inin üyesi olduğunu ispat ederek Bakanlığa başvurur.
• Müzakere süreci: Taraflar belirlenen süre içinde masaya oturur.
• Uzlaşma / uyuşmazlık: Anlaşma sağlanamazsa arabuluculuk süreci başlar.
• Grev / lokavt: Taraflar hala anlaşamazsa yasal grev veya lokavt gündeme gelir.

Toplu İş Sözleşmesi Kimleri Kapsar?

Toplu iş sözleşmesi (TİS) her işçiyi otomatik olarak kapsamına almaz. Bu sözleşmenin kimler için geçerli olduğunu belirleyen bazı önemli kriterler vardır.

• TİS, yalnızca ilgili sendikaya üye olan işçileri kapsar.
• Ancak işveren isterse dayanışma aidatı ödeyen sendika üyesi olmayan çalışanları da dahil edebilir.
• Emekliler, stajyerler ve yöneticiler genelde kapsama girmez.
• TİS’in uygulanabilmesi için işyerinde en az 30 işçi bulunmalıdır.

Toplu İş Sözleşmesinin Türleri

Toplu iş sözleşmeleri (TİS), kapsadıkları alan ve taraflara göre farklı türlerde düzenlenebilir. Her tür, farklı bir çalışma yapısını ve işyeri organizasyonunu hedef alır.

1. İşyeri Toplu İş Sözleşmesi Nedir?

İşyeri toplu iş sözleşmesi sadece tek bir işyeri için geçerlidir. Sözleşme kapsamı, işverenin belirli bir lokasyondaki faaliyet alanıyla sınırlıdır. Örneğin, yalnızca İstanbul’daki bir depo, fabrika ya da mağaza için yapılan TİS bu kapsama girer. Genellikle daha küçük ölçekli işletmelerde ya da tek merkezden yönetilen yapılarda tercih edilir. Çalışanların talepleri, doğrudan kendi bulundukları işyerinin koşullarına göre belirlenir.

2. Grup Toplu İş Sözleşmesi Nedir?

Grup sözleşmeleri aynı işverene ait birden fazla işyerini kapsayan TİS türüdür. Burada işveren, farklı şehir ya da bölgelerdeki şubeleri veya üretim tesisleri için tek bir sendika ile topluca sözleşme yapar. Örneğin, bir perakende zincirinin İstanbul, Ankara ve İzmir’deki mağazaları için aynı anda geçerli olan bir TİS imzalanabilir. Bu yöntem, işveren ve sendika için süreci sadeleştirir ve uygulama birliği sağlar.

3. Kamuda Toplu İş Sözleşmesi Ne Demek?

Kamu kurumlarında çalışan işçiler için yapılan sözleşmelerdir. Taraflar genellikle kamu işverenini temsilen hükümet ve kamu işçilerini temsilen sendikalardır. Bu sözleşmeler belediyeler, kamu hastaneleri, karayolları ya da üniversiteler gibi birçok farklı kurumda görev yapan kadrolu işçiler, taşeron firmalardan geçen işçiler ve benzeri grupları kapsar. Kamuda yapılan TİS’ler, kamu bütçesini ilgilendirdiği için merkezi düzeyde, geniş çaplı görüşmeler sonucunda karara bağlanır.

Toplu İş Sözleşmesinin Süresi ve Şekli

Toplu iş sözleşmesi (TİS), belirli kurallar çerçevesinde hazırlanır ve süresi ile şekli, yasal güvence altındadır. İşveren ve işçiler açısından bağlayıcı olan bu sözleşmenin geçerliliği için bazı temel şartlar vardır.

• Süresi: En az 1 yıl, en fazla 3 yıl olabilir.
• Yazılı Şartı: TİS mutlaka yazılı olarak düzenlenmeli ve Bakanlığa bildirilmelidir.
• Tarafların anlaşmasıyla süre dolmadan yeni sözleşme yapılabilir.

Toplu İş Sözleşmesi İle İlgili Sık Sorulan Sorular

Toplu iş sözleşmesi hangi çalışanları kapsar, kimleri kapsamaz?

TİS, esas olarak sendika üyesi olan çalışanları kapsar. Üye olmayan çalışanlar, dayanışma aidatı ödeyerek dahil olabilir. Ancak emekliler, stajyerler ve bazı üst düzey yöneticiler genellikle sözleşme kapsamına dahil edilmez.

TİS süreci işveren açısından nasıl başlatılır?

Süreç, işyerinde yetki alan sendikanın Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan aldığı yetki belgesini işverene bildirmesiyle başlar. İşveren, genellikle müzakere sürecini yönetmek üzere bir temsilci heyeti oluşturur. Bu heyet işverenin çıkarlarını koruyarak sendika ile görüşmeleri yürütür.

Toplu iş sözleşmesi kanunu nedir?

TİS süreçlerinin yasal dayanağı, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunudur. Bu kanun, işçi ve işveren tarafının haklarını, yükümlülüklerini ve toplu sözleşme sürecinin tüm aşamalarını ayrıntılı biçimde düzenler.

Toplu iş sözleşmesi maaş farkı ne kadar olur?

Zam oranı her sözleşmede farklılık gösterebilir. Bu fark, sendikanın pazarlık gücüne, sektör dinamiklerine ve ülkenin ekonomik koşullarına bağlıdır. Özel sektörde genellikle %20–30 arası zamlar görülebilirken, kamuda daha mütevazı artışlar söz konusu olabilir.

Toplu iş sözleşmesi zorunlu mudur?

Hayır, TİS yapılması zorunlu değildir ve gönüllülük esasına dayanır. Ancak işyerinde çoğunluğu sağlayan bir sendika yetki alırsa, işveren görüşmelere katılmakla yükümlüdür.

TİS hangi çalışanlar için avantaj sağlar?

Özellikle sendika üyesi olan çalışanlar için toplu iş sözleşmesi, bireysel sözleşmelere kıyasla daha fazla hak ve güvence sunar. Ücret artışları, sosyal yardımlar, izinler gibi pek çok konuda iyileştirmeler sağlar.

TİS ile bireysel iş sözleşmesi arasında çakışma olursa hangisi geçerlidir?

Toplu iş sözleşmesi hükümleri bireysel sözleşmeden üstündür. Çalışan lehine olan hükümler esas alınır.

Toplu iş sözleşmesindeki zam oranları tüm çalışanlara otomatik yansıtılır mı?

Hayır. Sadece sendika üyesi olanlar veya dayanışma aidatı ödeyen çalışanlar bu zam ve haklardan yararlanabilir. Üye olmayanlar için bu haklar otomatik olarak geçerli değildir.

İşyeri toplu iş sözleşmesi ile grup sözleşmesi arasındaki fark nedir?

İşyeri TİS, tek bir lokasyon için geçerliyken, grup TİS birden çok işyeri için ortak imzalanır.

Kaynakça

• 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı – Sendikalar Dairesi Başkanlığı
• Yargıtay Kararları ve Doktrinel Görüşler
• Kamu TİS Protokolleri (2023–2025 Dönemi)